Mike Mcrae*
Çok çok uzak bir yerde, bizimkine ürkütücü derecede benzeyen bir galaksi gizleniyor; kozmosun şu anda birkaç milyar yaşında olduğu bir dönemin kalıntısı. Gökbilimciler bununla ne yapacaklarını tam olarak bilmiyorlar. ‘Ceers-2112’ adı verilen bu uzak oluşum, yakın zamanda uluslararası bir araştırma ekibi tarafından James Webb Uzay Teleskobu (JWST) Yakın Kızılötesi Kamerası tarafından çekilen görüntülerin analizi kullanılarak keşfedildi.
Görüntülerin ilk incelemesinde puslu bir damladan fazlası olmadığı ortaya çıktı. Bununla birlikte, Hubble tarafından sağlanan bir dalga boyu kümesini inceleyen daha ileri araştırmalar, bu eski sistemin gerçekte ne olduğunu ortaya çıkardı: Samanyolu’na benzer karmaşık ve dallanmış kollara sahip, biraz daha küçük bir sarmal gökada.
SADECE 2 MİLYAR YIL SONRA BÜYÜK BİR PARLAKLIKLA PARLADI
Galaksiler, evrimsel tarihlerinde alışılmadık her türlü duruma, boyuta ve parlaklığa sahip olabilirler. Bazıları büyük ve kabarcıklı, bazıları küçük ve düzensiz, bazıları ise devasa ve uzun kollara sahip. Ek olarak, tıpkı bizimki gibi dönen galaksiler de var; yıldızlar ve gaz, dönen bir jimnastikçinin etrafına yayılan kozmik şeritlere benzeyen spiral çizgiler halinde bir araya geliyor.
Bire bir çarpışmalardan komşu sayısındaki artışa kadar pek çok faktör galaksinin şeklini etkilese de, gördüğümüz bu karmaşık formların oluşmasının uzun zaman aldığı düşünülüyordu.
Genel bir kural olarak, Samanyolu’na benzer çubuklu sarmal gökadaların yaklaşık 8 milyar yıl öncesinden daha erken bir zamanda var olduklarına inanılmaktadır. Ancak Ceers-2112’nin parlak uzun kollarının ölçümü, onun Büyük Patlama’dan sadece 2 milyar yıl sonra parlak bir şekilde parladığını gösteriyor.
‘YAŞINA GÖRE ÇOK GELİŞMİŞ GÖRÜNÜYOR’
Galaksi, sarmal kollarının ayrıntılarını göremeyecek kadar sönük olmasına rağmen, merkezinden çıkan kalın bir kolun tespiti, gökbilimcileri Ceers-2112’nin yaşına göre son derece gelişmiş olduğuna ikna etmek için yeterliydi.
ABD’nin Riverside şehrindeki Kaliforniya Üniversitesi’nden gökbilimci Alexander de la Vega, “Neredeyse tüm sarmal gökadaların kolları vardır” dedi ve ekledi: “Ceers-2112’de görülen kol, gökadaların daha önce düşündüğümüzden çok daha hızlı olgunlaştığını gösteriyor ve Organize bir yapıya sahip.” “Bu bulgu, galaksilerin oluşumu ve evrimi hakkındaki teorilerimizin bazı kısımlarını gözden geçirmemiz gerektiğini gösteriyor.”
RUHLANAN TOZ VE ATALET BEBEK GALAKTİYİ DÖNDÜREBİLİR
Galaksiler, yerçekiminin etkisi altında bir araya gelen büyük toz ve gaz birikintileridir. Bu yerçekiminin bir kısmı madde kütlesinin kendisi tarafından uygulanırken, çoğunun karanlık maddeden kaynaklandığına inanılıyor.
Yeterli sayıda elementin herhangi bir noktada bir araya geldiği durumlarda, nükleer füzyon kıvılcım oluşturabilir ve yıldızları ve onların daha az parlak yavruları olan gezegenleri yaratabilir. Bu arada, dönen toz ve oluşan güneşlerin neden olduğu eylemsizlik kombinasyonu, bebek galaksinin dönmesine neden olabilir.
SARMAL GAAKSİLER NASIL OLUŞUR?
Açısal ivme, yerçekiminin etkisi ve düşen kütlelerin eylemsizliğinden oluşan kuvvetlerin karışımı, sonunda galaktik balonu düzleştirerek bir disk şekline getirebilir.
Bazı yıldızlar diğerlerinden daha az dairesel yörüngelere çekildiğinde, yörüngelerdeki sapmalar zamanla büyüyebilir ve diğer yıldızların yörüngelerini etkileyerek dallara benzeyen farklı yapılar oluşturabilir.
Bunun aksine, kollar veya yakındaki galaksiler gibi oluşumlar, galaksideki nesnelerin dağılımı üzerinde etkilere neden olabilir ve galaksi dönerken spiral gibi görünen büyük dalgalanmalar yaratabilir.
Tahmin edildiği gibi, bir galaksinin oluşumu, onun hareketini uzun süre koruyan kuvvetlere ihtiyaç duyar. Ancak Ceers-2112’nin keşfi, bizi damla şeklindeki bir bulutsuyu muhteşem bir karmaşaya dönüştürmek için neyin gerekli olduğunu yeniden düşünmeye zorlayabilir.
‘İLK AŞAMADA SARMAL KOLLARIN OLUŞAMADIĞI DÜŞÜNÜLÜYORDU’
Konuya ilişkin De la Vega, “Geçmişte evren çok daha gençken galaksiler kararsız ve kaotik bir yapıdaydı. “Evrenin erken dönemlerinde ortaya çıkan galaksilerde sarmal kolların oluşamayacağı veya uzun süre bütünlüğünü koruyamayacağı düşünülüyordu” dedi.
Bu bulgu, erken dönem kozmosun koşullarıyla, çok parlak yanan galaksilerle veya çok hızlı büyüyen ilk kara deliklerle ilgili bir dizi beklenmedik keşifle birleşiyor.
JWST, evrenin başlangıç aşamasındaki çarpıcı görüntülerini sağlamaya devam ederken, elbette sadece Ceers-2112 gibi galaksilerin nasıl oluştuğunu değil, aynı zamanda kendi galaksimizin bugün gördüğümüz muhteşem görünümü nasıl kazandığını da öğreneceğiz. Araştırma makalesi Nature dergisinde yayımlandı.
*Gazeteci.
Yepyeni makale Science Alert web sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
